Senacka Komisja za przywróceniem siedmiogodzinnego dnia pracy

Senacka Komisja Ustawodawcza zadecydowała o przywróceniu siedmiogodzinnego dnia pracy osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym, z możliwością wydłużenia tego czasu na wniosek pracownika.  Projekt ustawy w tej sprawie trafi teraz do Sejmu.

4 marca 2014 r. Komisja rozpatrzyła wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 czerwca 2013r. (sygn. akt K 17/11) dotyczący ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych¹.  Trybunał orzekł, że Art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconego czasu pracy do osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności od uzyskania zaświadczenia lekarskiego o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy, jest niezgodny z art. 2²  w związku z art. 69³  Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej⁴.  

Zmiany weszły w życie w 2012 roku

Przypomnijmy, że do 2012 roku obowiązywała reguła, zgodnie z którą czas pracy osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę, o ile na wniosek pracownika, za zgodą jego lekarza, nie zechce on wydłużyć czasu pracy do 8 godzin na dobę.
Z początkiem 2012 roku wprowadzono zakwestionowaną zasadę, że pracownik ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności powinien pracować 8 godzin, z możliwością skrócenia czasu pracy do 7 godzin na dobę, – co wiąże się z koniecznością wydania odpowiedniej opinii jego lekarza (oświadczenie o celowości skrócenia czasu pracy).⁵ 
Istotne jest to, że od odmowy wydania przez lekarza zaświadczenia (co może być niekorzystne dla pracownika) lub od wydania zaświadczenia (co może być niekorzystne dla pracodawcy) nie można się odwołać.

Ustawa jest niezgodna z kilkoma zasadami wynikającymi z Konstytucji RP

Problemem konstytucyjnym w tej sprawie jest zgodność z wyrażoną w art.2 Konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej. Ponadto dopuszczalność zmiany regulacji norm czasu pracy pracowników z orzeczoną znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawnością na ich niekorzyść w świetle wywodzonej z art. 2 Konstytucji zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego. Po trzecie zgodność z zasadą przyzwoitej legislacji (również wynikającą z art. 2 Konstytucji) - tzn. ustawa uzależnia skrócenie czasu pracy od zaświadczenia wydawanego przez lekarza, ale nie określa trybu wydawania tych zaświadczeń ani środków ich zaskarżania lub odmowy ich wydania.

Naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej

Zdaniem Trybunału nie można zgodzić się z zasadą, że wszystkie osoby z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością mogą pracować bez szkody dla swojego zdrowia w takim samym wymiarze czasu pracy co osoby pełnosprawne lub z lekkim stopniem niepełnosprawności. Trybunał przypomniał, że znaczny i umiarkowany stopień niepełnosprawności wiąże się z poważnymi uszkodzeniami organizmu. Według Trybunału należy założyć, że osoby z tak znacznym uszczerbkiem na zdrowiu muszą włożyć więcej wysiłku w wykonywanie tej samej pracy co osoby pełnosprawne, a poza tym ciężko poszkodowane osoby niepełnosprawne potrzebują więcej czasu wolnego na wykonywanie codziennych czynności życiowych i dbanie o zdrowie.
Oceniając ustawę w świetle zasady sprawiedliwości, stwierdzono, że podmioty nierówne (tzn. I. osoby pełnosprawne i z lekkim stopniem niepełnosprawności oraz II. osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym) zostały potraktowane pod względem czasu pracy co do zasady jednakowo. Nie można wskazać wartości konstytucyjnych, które by takie naruszenie zasady sprawiedliwości uzasadniały, i którym by należało dać pierwszeństwo przed ochroną zdrowia i egzystencji osób z poważną niepełnosprawnością.

Przepisy podważają zaufanie obywateli do Państwa⁶

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że tak znacząca zmiana obowiązującego od kilkudziesięciu lat prawa została wprowadzona bez istotnej zmiany okoliczności obiektywnych i nie znajduje podstawy w wartościach konstytucyjnych, co narusza zasadę lojalności państwa wobec obywateli oraz zasadę bezpieczeństwa prawnego.

Regulacja nie zawierała przepisów intertemporalnych dotyczących zastosowania zmienionych przepisów do stosunków pracy pracowników ze znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawnością nawiązanych przed dniem jej wejścia w życie. Zwyczajowo w takiej sytuacji do zastanych stosunków prawnych o charakterze trwałym stosuje się zasadę bezpośredniego działania ustawy nowej. W konsekwencji do części pracowników ze znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawnością zatrudnionych przed dniem 01.01.2012 zaskarżony przepis znalazł bezpośrednie zastosowanie od dnia jego wejścia w życie. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego niepełnosprawni pracownicy mieli prawo oczekiwać, że utrwalone rozwiązania (korzystne dla nich i dla pracodawców, którym mniejszy zysk z zatrudnienia osób niepełnosprawnych rekompensowano z PFRON-u) zostaną utrzymane.

Naruszenie zasady przyzwoitej legislacji

Trybunał stwierdził, że zakwestionowana ustawa nie reguluje trybu postępowania ani trybu odwoławczego w sprawie zaświadczeń o celowości stosowania wobec pracownika z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością skróconej normy czasu pracy, co rodzi wątpliwości co do stosowania tego przepisu.

Co dalej z przepisami?

Decyzją Trybunału Konstytucyjnego do dnia 9 lipca 2014 roku zastosowanie mają aktualnie obowiązujące w tym zakresie przepisy. Natomiast po tej dacie, jeżeli ustawodawca nie zmieni przepisów w tym zakresie, osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z mocy ustawy, pracować będą maksymalnie 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wykonanie wyroku jest konieczne, może ono polegać na przywróceniu przepisów w dotychczasowym brzmieniu. Jednocześnie należy uregulować tryb wydawania zaświadczeń i wprowadzić możliwość odwołania się od nich (także przez pracodawcę). Należałoby też wprowadzić przepis incydentalny przewidujący prawo pracowników, których czas pracy przez wejście w życie zakwestionowanego przepisu został wydłużony do przywrócenia im dotychczasowych – korzystniejszych warunków pracy. Można również dać pracodawcom możliwość występowania o orzekanie co do czasu pracy swojego pracownika, jeżeli uznają, że jego stan zdrowia się polepszył.

Senat przygotuje teraz nowy projekt ustawy, który ma wypełnić postanowienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Projekt trafi następnie do Sejmu.

.............................................................................................................................................................

¹Retransmisję posiedzenia można zobaczyć na stronie Senatu RP (od czasu: 14.35): http://senat.atmitv.pl/SenatConsole/TransmissionArchiveItem.go?code=8KU2481

²Konstytucja RP, Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

³Konstytucja RP, Art. 69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

⁴Źródło: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20130000791

⁵Czyli dawniej osoba niepełnosprawna musiała starać się, by czas pracy jej wydłużono, a teraz musi się postarać, by ten czas uległ skróceniu.

⁶Art. 2 Konstytucji statuuje zasadę demokratycznego państwa prawnego. Cechą demokratycznego państwa prawnego jest zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, która opiera się na pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które gwarantują jednostce bezpieczeństwo prawne. Ponadto umożliwiają jej podjęcie decyzji dotyczących swojego postępowania w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą.  Zmiana prawa dotychczas obowiązującego, wywierające niekorzystne skutki dla sytuacji prawnej podmiotów powinna być dokonywana z zastosowaniem techniki przepisów przejściowych, a co najmniej odpowiedniego vacatio legis. Zasada zaufania obywatela do państwa nakłada na ustawodawcę wymóg, aby sytuacja prawna osób dotkniętych nową regulacją była uregulowana przepisami przejściowymi w taki sposób, aby mogły mieć one czas na dokończenie przedsięwzięć podjętych na podstawie wcześniejszej regulacji w przeświadczeniu, że będzie ona miała charakter stabilny. Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa nakazuje ustawodawcy należyte zabezpieczenie „interesów w toku”.  Przez „odpowiedniość” vacatio legis rozumiana jest nie tylko możliwość pokierowania przez adresatów norm prawnych po ogłoszeniu nowych przepisów swoimi sprawami, ale również możliwość zapoznania się z nowym prawem i uwzględnienie możliwości adaptacyjnych. Za: http://orka.sejm.gov.pl/RexDomk6.nsf/0/5B7659036DA5B702C12578DA00366C49/$file/i1879-11.rtf.