Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

Konwencja jest dosyć długim dokumentem choć bezsprzecznie warto go przeczytać.  Wszystkim, którzy nie będą czytać całości a chcieliby zapoznać się z najważniejszymi tezami podajmy skrót najistotniejszych zapisów – wyciąg z czterech ulotek,  w których omawiamy, to, na co warto zwrócić uwagę.

Tych natomiast, którzy mogą przeczytać całość odsyłamy do załączonego pliku. Podajemy tekst Konwencji wraz z komentarzem do niego – niektóre artykuły, ze względu na stopień ogólności warto przefiltrować przez odpowiednią interpretację dotyczącą naszych polskich warunków.  Autorem komentarza do zapisów Konwencji jest radca prawny, mec.  Jarosław Kamiński. Gdyby ktoś potrzebował Konwencji w wersji broszurowej czyli nie-elektornicznej – prosimy o zgłoszenie tego do biura Fundacji Aktywnej Rehabilitacji (dane kontaktowe na naszej stronie www.far.org.pl, zakładka „kontakt”). Dysponujemy wydrukowanym materiałem,  chętnie go prześlemy.

Całą treść Konwencji podzieliliśmy na cztery obszary, opisane w czterech  ulotkach:

- O samej Konwencji
- Godność i wolność
- Równość i brak dyskryminacji
- Dostępność i uczestnictwo

Konwencja

Pierwsza ulotka  zawiera odpowiedzi podstawowe pytania odnośnie Konwencji, a czym jest, jaki jest jej cel, co ratyfikacja Konwencji znaczy dla Polski. W miejscu warto przypomnieć zapis z ze wstępu do Konwencji, które mówią, że „osoby niepełnosprawne muszą otrzymać gwarancję  pełnego korzystania z praw człowieka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Dotyczy to każdej osoby, bez względu na rodzaj i stopień uszkodzenia jej organizmu, wiek, płeć, religię, pochodzenie społeczne, sytuację  materialną i inne cechy; wsparcia i ochrony praw człowieka potrzebują zwłaszcza te osoby niepełnosprawne, które w życiu społecznym napotykają się na szczególnie wiele barier; dyskryminacja jakiejkolwiek osoby ze względu na jej niepełnosprawność jest naruszeniem przyrodzonej godności i wartości człowieka; za najważniejsze czynniki negatywne wpływające na sytuację osób niepełnosprawnych Konwencja uznaje: postawy społeczne, bariery architektoniczne i komunikacyjne, bariery prawne (niedostosowane lub przestarzałe przepisy), ograniczony dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, dóbr kultury. Wymienione wyżej ograniczenia często utrudniają osobom niepełnosprawnym pełny i efektywny udział w życiu społecznym na zasadach równości z innymi.

Godność i wolność

W ulotce Godność i wolność, czytamy : „Osoba niepełnosprawna nie przestaje być człowiekiem. Tak samo, jak wszystkim innym ludziom należy się jej szacunek. Osoby niepełnosprawne, tak jak inni, mają prawo do godnego życia: ochrony przed dyskryminacją, rozwoju, udziału w życiu społecznym. W 3. artykule amówi, że osoba niepełnosprawna powinna mieć stworzone takie warunki, aby mogła sama o sobie decydować”. Dalej w artykule 10, że: „Podstawowym prawem osoby niepełnosprawnej – tak samo jak w przypadku innych osób – jest prawo do życia”.

Konwencja zobowiązuje państwa, które ją podpisały do zapewnienia, by osoby niepełnosprawne, tak samo jak inni obywatele: „były wolne i cieszyły się bezpieczeństwem osobistym” (art. 14), „nie były dręczone ani traktowane w sposób okrutny czy poniżający, a zwłaszcza nie były podawane eksperymentom medycznym bez ich zgody” (art. 15), „nie były wykorzystywane i nie stosowano wobec nich przemocy” (art. 16 i art. 17).

Dokument wymienia kilka sfer, gdzie można i trzeba zwiększać wolność osoby niepełnosprawnej. Mowa o: „swobodnym poruszaniu się i wyborze obywatelstwa” (art. 18), „uczestnictwie w życiu społecznym i niezależności: decydowaniu, gdzie i z kim się chce mieszkać, dostosowaniu mieszkania – tak, aby można było z niego efektywnie i wygodnie korzystać, dostosowaniu bliższego środowiska osoby niepełnosprawnej np. podjazdu do sklepu” (art. 19), „możliwości samodzielnego (lub przy pomocy innych osób lub urządzeń) przemieszczania się i podróżowania” (art. 19), „swobodnym wyrażaniu opinii i dostępie do informacji. Osoby niepełnosprawne powinny otrzymywać informacje w takiej formie i w takich technologiach, które najbardziej uzupełniają deficyty związane z niepełnosprawnością. Te działania i wysiłki powinny objąć także urzędy i instytucje publiczne” (art. 21). Konwencja wyklucza wszelakie „bezprawne ingerencje w życie prywatne, sprawy rodzinne, korespondencję; zapewnia ochronę dobrego imienia i reputacji” (art.22): „dom i życie rodzinne. Osoby niepełnosprawne także tutaj są równe w prawach z innymi osobami, dotyczy to również niepełnosprawności dzieci” (art. 23).

Równość i brak dyskryminacji

Konwencja  przypomina, że osoby niepełnosprawne są równe wobec prawa, na równi ze wszystkimi innymi osobami. Przysługuje mi taka sama ochrona prawna i korzyści jak pozostałym obywatelom. Ważne jest tu pojęcie dyskryminacji, którą autorzy dokumentu rozumieją jako: „traktowanie kogoś gorzej niż kogoś innego w takich samych warunkach. W przypadku osób niepełnosprawnych dyskryminacja sprowadza się do wykluczenia lub ograniczenia danej osoby ze względu na jej niepełnosprawność”.

„Konwencja zobowiązuje państwa, które ją podpisały do wprowadzania zakazu dyskryminacji oraz zapewnienia osobom niepełnosprawnym takiej samej dla wszystkich skuteczniej przed nią ochrony” (artykuł  5).

Dokument ujmuje kwestie zmiany świadomości społecznej i postaw w osobnym artykule i za szczególnie ważne uznaje: podnoszenie społecznej świadomości niepełnosprawności, szacunku wobec osób niepełnosprawnych, ich praw i wolności, przeciwdziałanie stereotypom, uprzedzeniom i szkodliwym praktykom, na jakie mogę być wystawione osoby niepełnosprawne, promowanie potencjału, zdolności, zasług osób niepełnosprawnych i ich wkład we wspólne dobro, przekazywanie dzieciom w ramach systemu edukacji szacunku dla osób niepełnosprawnych, zachęcanie pracowników środków masowego przekazu do przedstawiania osób niepełnosprawnych zgodnie z zaleceniami Konwencji.

Dostępność i uczestnictwo

 W tej ulotce główny temat to bariery i utrudnienia, z którymi stykają się osoby niepełnosprawne, a , które istnieją często niezależnie od samej dysfunkcji i wynikają po prostu z  postaw innych osób.. Niezależne życie osób niepełnosprawnych może być utrudnione lub uniemożliwione nie tylko ze względu na uszkodzenia organizmu, ale przede wszystkim z powodu określonego nastawienia innych osób oraz nieprzystosowanego otoczenia (architektura, transport, komunikacja itp.) i sposobu organizacji życia społecznego (prawo, administracja, system wsparć, usług itp.).

Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym prowadzenie niezależnego życia i pełne uczestnictwo we wszystkich jego aspektach, Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych zobowiązuje państwa, które ją podpisały do zapewnienia osobom niepełnosprawnym, na równi z innymi osobami: „dostępu do infrastruktury (budynków, dróg, transportu, mieszkań, zakładów opieki zdrowotnej, szkół, zakładów pracy, instytucji kultury itp.), informacji i komunikacji (technologii i systemów informacyjno – komunikacyjnych, Internetu), a także innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych zapewnionych zarówno w miastach, jak i na wsi (art.9.).

Jak czytamy dalej w ulotce: „Uczestnictwo w życiu społecznym jest związane z realizacją wielu praw. Dokument wymienia kolejno: prawo do edukacji, która była być realizowana bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, między innymi włączyć osoby niepełnoprawne do systemu szkolnictwa i zapewnić niezbędne, dostosowane indywidualnych potrzeb wsparcie. Edukacja włączająca powinna trwać przez całe życie stosownie do potrzeb osób niepełnoprawnych. System edukacji musi umożliwiać osobom niepełnoprawnym zdobycie umiejętności życiowych i społecznych oraz ułatwić edukację przez zastosowanie wszelkich środków i form dostosowanych do rodzaju niepełnoprawności (art. 24). Prawo do korzystania do z możliwości najwyższego poziomu ochrony zdrowia, bez dyskryminacji ze względu na niepełnoprawność (art 25). Prawo do rehabilitacji, której celem jest umożliwienie osobom niepełnoprawnym uzyskania i utrzymania jak największej niezależności, pełnych zdolności fizycznych, umysłowych, społecznych i zawodowych, a także pełnej integracji ze społeczeństwem i udziału we wszystkich aspektach życia (art 26). Prawo do pracy i zatrudnienia, na zasadzie równości i innymi osobami, z zakazem dyskryminacji w wyborze i kwalifikacji do pracy oraz wszelakich form zatrudnienia, ciągłości zatrudnienia, zawodowego awansu, płacy, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy itp. oraz racjonalnych uprawnień w miejscu pracy. A także ochrony przed pracą przymusową (art 27). Prawo do odpowiedniego poziomu życia i ochrony socjalnej osoby niepełnoprawnej i jej rodziny bez dyskryminacji ze względu na niepełnoprawność (art 28). Prawo do udziału w życiu politycznym i publicznym, zwłaszcza prawo do wyrażania swojej woli jak wyborca, prawo do uczestnictwa w organizacjach pozarządowych, w szczególności możliwość tworzenia organizacji osób niepełnoprawnych w celu reprezentowania swych interesów na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym (art 29). Prawo do udziału w życiu kulturalnym, rekreacji, wypoczynku i sporcie (art 30).

Dominika Miros, Iwona Plater