Dostosowanie samochodu dla osoby po urazie rdzenia kręgowego

---

Typowy zakres oprzyrządowania dla osoby po URK

We współczesnym samochodzie osobowym wiele czynności wykonywanych przez kierowcę podczas prowadzenia pojazdu jest realizowana w całości lub jest wspomagana przez mechatroniczne układy sterowania, np. wspomagające utrzymanie pożądanego kierunku jazdy (ESP, DSR), ułatwiające parkowanie (PTS, PDC), utrzymujące odległość od poprzedzającego pojazdu (DISTRONIC) i wiele innych. Rola tych układów wzrasta wraz z rozwojem techniki.

Podstawowe funkcje prowadzenia pojazdu realizuje jednak kierowca korzystając z szeregu urządzeń sygnalizacyjno-sterowniczych i nic nie wskazuje na to, że człowiek w najbliższej
przyszłości zrezygnuje z przyjemności prowadzenia samochodu.
 

W zbiorze zaleceń amerykańskiego Stowarzyszenia Inżynierów Motoryzacji SAE J1903 (1997) urządzenia sterujące samochodem podzielono na grupy:

• główne mechanizmy sterujące
  – podstawowe mechanizmy sterujące, mające bezpośredni wpływ na kierunek i  prędkość
   poruszania się pojazdu (kierownica, hamulec, przyśpiesznik)
  – dodatkowe mechanizmy sterujące (dźwignia zmiany biegów, pedał sprzęgła, włącznik
  kierunkowskazów, włącznik świateł, włącznik wycieraczek, regulacja lusterek, wyłącznik 
  zapłonu, włącznik ogrzewania szyb, włącznik klaksonu)

• pozostałe pomocnicze urządzenia sterujące
  (sterowanie położenia foteli, regulacja kierownicy,  sterowanie windą do załadunku wózka,
  włącznik oświetlenia wewnętrznego, regulatory  ogrzewania/klimatyzacji, włącznik radia,
  włącznik podnoszenia i opuszczania szyb,  mechanizmy otwierające/ryglujące drzwi itp.).

Podczas adaptacji pojazdu, w zależności od potrzeb wynikających z rodzaju niepełnosprawności kierowcy, dobiera się rodzaj i ilość modułowych urządzeń adaptujących mechanizmy pierwszych dwóch grup. Dodatkowo możliwe są przeróbki pozostałych pomocniczych urządzeń wyposażenia przestrzeni kierowcy, zwiększające ich ergonomię z punku widzenia niepełnosprawnego użytkownika.

Wszystkie stosowane urządzenia adaptacyjne można podzielić ze względu na zastosowane elementy wykonawcze na: mechaniczne, pneumatyczne i elektryczne. Urządzenia pneumatyczne oraz elektryczne mogą być sterowane elektronicznie. Coraz częściej rezygnuje się z układów mechanicznych na korzyść układów niewymagających wywierania siły podczas użytkowania, co jest zgodne z ogólnymi tendencjami rozwojowymi w technice motoryzacyjnej. Zwykle oprzyrządowanie dla osoby po URK dotyczy kierownicy, hamulca głównego i przyspiesznika (często jedno urządzenie łączy funkcje obsługi przyspiesznika i hamulca głównego).

Najpopularniejszym rodzajem przystosowania pojazdu jest zastosowanie urządzenia typu „ręczny gaz i hamulec” (Ryc. 1a i 1b oraz Ryc. 2a) w zestawie z gałką na kierownicę (Ryc. 3). W urządzeniu przedstawionym na Ryc. 1a i 1b, stosowanym w samochodzie z automatyczną skrzynią biegów, hamuje się naciskając dźwignię do przodu, a przyspiesza się pokręcając gałkę na dźwigni w prawo.
    

a)

b)

Fot. 1. Adaptacja typu „ręczny gaz i hamulec” za pomocą przyrządu RGH II produkcji Cebron ZPCh w samochodzie z automatyczną skrzynią biegów: a) dla osoby z paraplegią , b) dla osoby z tetraplegią

W urządzeniu typu „ciąg – nacisk”, przedstawionym na Ryc. 2a, przyspiesza się pociągając dźwignię do siebie, a hamuje się naciskając do przodu. Dla osób bardziej wymagających
skonstruowano sterownik przedstawiony na Ryc. 2b, który dodatkowo umożliwia włączanie: kierunkowskazu, świateł awaryjnych, świateł mijania i drogowych, klaksonu i wycieraczek.
                                                        

a)

b)

  
Ryc. 2. Oprzyrządowanie produkcji Veigel (www.sprawny-dojazd.pl): a) urządzenie „ręczny gaz i hamulec” typu „ciąg – nacisk”, model compact, b) sterownik Veigel Commander.

Na Rycinie 3 przedstawiono różne rozwiązania konstrukcyjne gałek na kierownicę umożliwiających kierowanie jedną ręką.

Ryc. 3. Gałki produkcji Veigel umożliwiające kierowanie jedną ręką (www.sprawny-dojazd.pl)

Inne adaptacje, które wynikają z indywidualnych potrzeb oraz możliwości finansowych są rzadziej stosowane. Można do nich zaliczyć:

• sprzęgła (jeżeli samochód wyposażony jest w klasyczną przekładnię manualną stosuje się sterowanie zautomatyzowane, w którym wysprzęglanie następuje samoczynnie przy małej prędkości obrotowej silnika lub stosuje się sterowanie ręczne za pomocą przycisku na dźwigni zmiany biegów – element wykonawczy; siłownik sprzęgła pokazany jest na Ryc. 4a) osłona dźwigni gazu i hamulca przed naciśnięciem podczas skurczu spastycznego mięśni kończyn dolnych (Ryc. 4b)
• zwiększenie zakresu przesuwu siedzenia (ułatwia załadunek ramy – Ryc. 5a)
• przedłużenie lub przeniesienie dźwigni włączników kierunkowskazów i wycieraczek (Ryc. 5b i 5c)
• uchylna ławeczka ułatwiająca wsiadanie (Ryc. 6)
• uruchamianie rozrusznika przyciskiem
• siedzenia obrotowe lub wysuwane i urządzenia do ich sterowania (np. elektryczne przestawianie siedzeń: pionowe, poprzeczne i itp.)
• osłony na progi (osłona przed uszkodzeniem przez wózek)
• montaż specjalnych pasów dla osób mających problemy z utrzymaniem równowagi
• „wzmocnienie” wspomagania kierownicy
• dodatkowe wspomaganie dźwigni hamulca
• urządzenie do zdalnego sterowania pojazdem, działające na podczerwień, posiadające do kilkunastu funkcji (np. otwieranie za pomocą pilota drzwi, zdalne sterowanie windy dla wózka inwalidzkiego itp.)
• urządzenia do obniżania podwozia dla wyższych samochodów
• półautomatyczne windy dla wózków inwalidzkich (umieszczające wózek w bagażniku dachowym, za fotelem kierowcy, na skrzyni ładunkowej (nawozie typu pick-up) lub w bagażniku samochodowym

a)

b)

Ryc. 4. Przykłady adaptacji  (www.autopol-serwis.pl): a) moduł do sterowania sprzęgłem, b) osłona hamulca i przyspiesznika przed niezamierzonym naciśnięciem spowodowanym skurczem spastycznym
 

a)

b) c)

                 
Ryc. 5. Przykłady adaptacji (www.sprawny-dojazd.pl): a) przedłużona prowadnica fotela o 70 mm, b)przedłużona dodatkowa dźwignia włącznika kierunkowskazów z prawej strony, c)
przedłużona dodatkowa dźwignia włącznika wycieraczek.

Ciekawym rozwiązaniem są popularne w USA adaptacje za pomocą uniwersalnych przenośnych zastawów „ręczny gaz i hamulec”. Producenci tego typu urządzeń podają, że pasują one do 95% modeli samochodów z automatyczną skrzynią biegów, a ich montaż nie wymaga specjalistycznych narzędzi i trwa zaledwie 5 minut (demontaż – 30 sekund). Ceny tego typu urządzeń wynoszą kilkaset dolarów amerykańskich. Adresy internetowe kilku producentów podano w podpunkcie „Źródła dalszych informacji”.

W zasadzie nie ma górnej granicy cenowej dla adaptacji. Najdroższe są systemy załadowcze dla wózków inwalidzkich, których cena może przekroczyć kilkadziesiąt tysięcy złotych (przykładowo sam system obrotowy fotela może kosztować ok. 10.000 zł).
 

Ryc. 6. Składana ławeczka ułatwiająca przesiadanie się z wózka do samochodu i odwrotnie (www.sprawny-dojazd.pl)

Fot. 1a). Maciej Sydor
Fot. 1b),Fot. 4). Krzysztof Zalewski
Fot. 4). Krzysztof Zalewski
Fot. 6). Krzysztof Marach

 

Dr inż. n. techn. Maciej Sydor od 2001 roku jest pracownikiem Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, gdzie na Wydziale Technologii Drewna jest kierownikiem przedmiotu „podstawy CAD”. W latach 2006-2008 wykładał m.in. na Politechnice Poznańskiej („podstawy konstrukcji maszyn” i „rysunek techniczny”) oraz w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Pile („aktywna rehabilitacja”). Czterokrotnie przebywał na zagranicznych stażach badawczych. Od 2005 roku współpracuje z producentami sprzętu ortopedycznego zajmując się projektowaniem wyrobów oraz wykonywaniem dokumentacji technicznej. W 1993 roku uległ URK na skutek wypadku motocyklowego. W 1996 roku pierwszy raz wziął udział w obozie AR, a od późnych lat dziewięćdziesiątych XX wieku do chwili obecnej uczestniczył w wielu obozach AR jako instruktor techniki jazdy, tenisa stołowego oraz pływania. Jest autorem trzech książek (w tym publikacji „Wybór i eksploatacja wózka inwalidzkiego”, trzech patentów i kilkudziesięciu artykułów naukowych. Swoje informatyczne pasje realizuje m.in. na stronie www.wykaz.eu, której jest pomysłodawcą i autorem tekstów.