Jak wybrać samochód

Dr inż. n. techn. Maciej Sydor od 2001 roku jest pracownikiem Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, gdzie na Wydziale Technologii Drewna jest kierownikiem przedmiotu „podstawy CAD”. W latach 2006-2008 wykładał m.in. na Politechnice Poznańskiej („podstawy konstrukcji maszyn” i „rysunek techniczny”) oraz w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Pile („aktywna rehabilitacja”). Czterokrotnie przebywał na zagranicznych stażach badawczych. Od 2005 roku współpracuje z producentami sprzętu ortopedycznego zajmując się projektowaniem wyrobów oraz wykonywaniem dokumentacji technicznej. W 1993 roku uległ URK na skutek wypadku motocyklowego. W 1996 roku pierwszy raz wziął udział w obozie AR, a od późnych lat dziewięćdziesiątych XX wieku do chwili obecnej uczestniczył w wielu obozach AR jako instruktor techniki jazdy, tenisa stołowego oraz pływania. Jest autorem trzech książek (w tym publikacji „Wybór i eksploatacja wózka inwalidzkiego”, trzech patentów i kilkudziesięciu artykułów naukowych. Swoje informatyczne pasje realizuje m.in. na stronie www.wykaz.eu, której jest pomysłodawcą i autorem tekstów.

 OPRZYRZĄDOWANIA SAMOCHODÓW DLA OSÓB PO URK
Maciej Sydor
 

Kursy nauki jazdy, przygotowujące do egzaminu na prawo jazdy, są jednym z kluczowych elementów kompleksowego programu aktywizacji życiowej osób z URK, realizowanego przez FAR od 1988 roku. Niemal każda osoba z paraplegią oraz zdecydowana większość osób z tetraplegią może samodzielnie prowadzić samochód osobowy¹ . Specyfika porażenia dwukończynowego (paraplegii) lub czterokończynowego (tetraplegii) wymaga jednak wyposażenia samochodu w urządzenia umożliwiające samodzielne korzystanie z niego. Niepełnosprawny kierowca z URK napotyka na dwa rodzaje problemów: 1) związane z samodzielnym wsiadaniem/wysiadaniem, a także z załadunkiem/wyładunkiem wózka oraz 2) związane z jazdą samochodem (czyli z korzystaniem z urządzeń kontrolno-sterujących, takich jak hamulec, przyspiesznik, kierownica itp.). Problemy pierwszego rodzaju są możliwe do rozwiązania poprzez wyrobienie w sobie odpowiednich nawyków ruchowych (trening) oraz odpowiedni dobór wózka i samochodu. W pewnych przypadkach, z uwagi na wygodę lub konieczność, można zastosować urządzenia wspomagające wsiadanie i wysiadanie oraz urządzenia wspomagające załadunek i wyładunek wózka. Dotyczy to zwłaszcza osób z tetraplegią, gdzie zwykle zakres adaptacji jest nieco większy. Problemy drugiego rodzaju, związane z samym kierowaniem samochodem, rozwiązuje odpowiednie oprzyrządowanie samochodowe, dedykowane osobom z dysfunkcjami kończyn dolnych.

Wybór oprzyrządowania

Dobre oprzyrządowanie powinno spełnić kilka podstawowych wymogów:

•  musi zapewniać odpowiednie bezpieczeństwo użytkowania, czyli powinno być homologowane (urządzenia tego typu w razie kolizji lub wypadku nie mogą być niebezpieczne, nie mogą również ograniczać ochrony ubezpieczeniowej ich użytkownikom) ; powinno umożliwiać prowadzenie samochodu przez osobę pełnosprawną. tzn. standardowe samochodowe urządzenia sterujące (przyspiesznik, hamulec itp.) powinny pozostać na swoim miejscu, tak aby każdy kierowca pełnosprawny wsiadający po raz pierwszy do pojazdu przystosowanego mógł łatwo się nim posługiwać;
• powinno być niezawodne i bezobsługowe;
• nie może pogarszać ergonomii użytkowania pojazdu – nie powinno ograniczać zakresu regulacji fotela, czy dostępu do fabrycznych przycisków i przełączników, nie powinno utrudniać samodzielnego załadunku wózka do samochodu, nie może również wymuszać niewygodnej pozycji za kierownicą;
• powinno być podatne do demontażu, tj. bez większych uszkodzeń samochodu (może to być konieczne w przypadku odsprzedaży pojazdu);
• powinno być dopasowane kolorystycznie do wnętrza samochodu;
•  cena zakupu wraz z montażem powinna być akceptowalna dla użytkownika.
   

Wybór samochodu

Na podstawie dostępnych publikacji oraz praktyki użytkowania samochodu przez niepełnosprawnego kierowcę poruszającego się za pomocą wózka inwalidzkiego, można sformułować następujące wytyczne istotne podczas doboru marki i modelu samochodu dla osoby po URK:

• Niemal każdy model auta można przystosować, jednak warto swój wybór skonsultować jeszcze przed zakupem z firmą dokonującą adaptacji. Jeżeli to możliwe, można porozmawiać z innymi osobami niepełnosprawnymi, które nabyły konkretny model samochodu i mają doświadczenia z jego eksploatacji.
• Lepiej, gdy samochód ma automatyczną skrzynię biegów, ponieważ jest wtedy o wiele tańszy w adaptacji, a oprzyrządowanie mniej uciążliwe w użytkowaniu (unika się problemu sterowania sprzęgłem).
•  Duża kabina ułatwia samodzielny załadunek wózka, a zwłaszcza wkładanie ramy (chodzi tu o przestrzeń pomiędzy klatką piersiową kierowcy a kierownicą oraz wysokość kabiny) – zdecydowana większość kierowców po URK samodzielnie wkłada wózek do samochodu.
• Wspomaganie kierownicy, a zwłaszcza takie którego siła zwiększa się przy niewielkiej prędkości (np. na parkingu), jest ważne dla osób z tetraplegią.
• Klamki, przełączniki i przyciski sterowania kierunkowskazami, szybami, fotelami itp. powinny być sprawdzone przed zakupem auta przez osoby z tetraplegią. Pozwoli to na wyeliminowanie samochodu, w którym nie można np. samodzielnie otworzyć szyby. Być może pojawi się konieczność przeniesienia włącznika kierunkowskazów z lewej na prawą stronę kolumny kierownicy.
• W bagażniku powinien się bezproblemowo mieścić wózek inwalidzki, najlepiej bez konieczności jego składania (wprawdzie wózek zwykle jest umieszczany na tylnej kanapie lub na fotelu pasażera z przodu, jednak od czasu do czasu istnieje potrzeba przewiezienia go w bagażniku). Nadwozie typu kombi wydaje się być optymalnym rozwiązaniem w przypadku, gdy wózek wkłada do samochodu przygodna osoba nieumiejąca go złożyć.
• Wyprofilowane lub kubełkowe siedzenia poprawiają stabilność podczas jazdy, co jest dość istotne dla osób z wysokim poziomem URK.
• Różnego rodzaju elektryczne regulacje fotela bardzo ułatwiają użytkowanie, a przy samodzielnym załadunku/wyładunku wózka pomocna jest możliwość zapamiętywania ustawień fotela (w trakcie manipulacji wózkiem fotel jest odsunięty do tyłu, oparcie jest odchylone, a po załadunku jednym przyciskiem można ustawić fotel w pozycji do jazdy).
• Elektryczne ustawianie lusterek oraz elektryczne sterowanie wszystkimi szybami z fotela kierowcy jest bardzo przydatne. Elektryczne ogrzewanie przedniej szyby może być bardzo pomocne w zimie – osobie siedzącej na wózku inwalidzkim jest trudniej usunąć śnieg czy szron z przedniej szyby.
• Tapicerka powinna być odporna na zabrudzenia wózkiem, a wnętrze powinno być odporne na uszkodzenia mechaniczne, możliwe podczas załadunku wózka.
• Auta dwudrzwiowe (coupe) mają szersze drzwi, mają też zwykle więcej miejsca w okolicy przednich siedzeń –ułatwia to załadunek wózka, jednak cofnięty słupek B , znajdujący się w okolicy ramienia kierowcy, uniemożliwia oparcie się o niego ramieniem podczas załadunku ramy; potrzeba też nieco więcej miejsca na parkingu, aby całkowicie otworzyć drzwi.
• Podczas przesiadania się do samochodu oraz podczas wysiadania ważna jest odległość pomiędzy siedziskiem wózka a siedziskiem fotela samochodowego. Duże samochody (klasa wyższa średnia oraz samochody luksusowe) zwykle uniemożliwiają zbliżenie wózka do fotela tak bardzo jak auta mniejsze – oczywiście im większa odległość tym trudniej się przesiąść. Warto zwrócić uwagę również na wysokość samochodu, do wyższego auta (np. typu van, SUV  lub auta terenowego) o wiele trudniej wsiąść i trudniej samodzielnie zapakować wózek, niż do auta o standardowej wysokości.
• Nożne sterowanie hamulcem pomocniczym jest niedopuszczalne.
• Warto zwrócić uwagę na sposób otwierania pokrywy silnika oraz bagażnika. Sprężyny gazowe ułatwiające otwarcie lub inne rządzenia wspomagające są bardzo przydatne osobom o mniejszej sile oraz o mniejszym zasięgu kończyn górnych.

Kilku producentów aut sprzedawanych w Polsce oferuje pojazdy dedykowane dla niepełnosprawnych kierowców. Należą do nich Fiat wraz z Alfą Romeo oraz Lancią, Škoda, Toyota, Opel i Chevrolet oraz Suzuki (programy marketingowe: „Fiat Autonomy”, Škoda „Przyjazne Auto”, „Toyota Mobility”, Opel i Chevrolet „Auto-Sprawni” oraz „Suzuki Mobilni”). Roczna sprzedaż nowych fabrycznie i przystosowanych samochodów w Polsce nie przekracza jednak 400 sztuk (Zabłocki, Sydor, 2009). Najstarszym programem samochodowym dla niepełnosprawnych kierowców jest wprowadzony w 1998 roku „Fiat Autonomy”. Program obejmuje modele: 500, 600, Croma, Bravo, Doblo, Linea, Grande Punto, Sedici, Qubo, Punto Classic oraz modele Lancii i Alfa Romeo. Podobną ofertą w zakresie oprzyrządowania dysponuje Škoda, która oferuje przystosowane, aktualnie sprzedawane przez siebie modele oraz wybrane samochody używane marki Škoda, oferowane w ramach programu „Sprawdzone Auto”. Zarówno Fiat jak i Škoda stosują rozwiązania włoskiej firmy Guidosimplex, której przedstawicielem na Polskę jest Efektor sp. z O. O. Toyota w ramach programu „Toyota Mobility” oferuje własne fabryczne oprzyrządowanie oraz sterowanie hamulcem i przyspiesznikiem firm Cebron i Autoadapt. Podobnie postępuje Opel i Chevrolet oferując oprzyrządowanie Veigel oraz Suzuki, które oferuje urządzenia firmy Autoadapt. Wszystkie wymienione firmy samochodowe prowadzą mniej lub bardziej zaawansowaną politykę wspierania klientów z niepełnosprawnością. Do elementów tej polityki należą: upusty cenowe, doradztwo techniczne, szkoły jazdy itp. Nieco inne podejście do opisywanej problematyki mają takie firmy jak Kia, Volkswagen oraz Audi, które przy zakupie nowego samochodu wskazują warsztaty do przeprowadzenia adaptacji w sposób, który nie powoduje utraty gwarancji.

W Polsce funkcjonuje kilkanaście firm oferujących dobór oraz montaż oprzyrządowania do samochodów używanych niemal wszystkich marek. Mogą to być urządzenia renomowanych i popularnych firm europejskich, np. włoska firma Guidosimplex, niemiecka Veigel, szwedzka Autoadapt, polska Cebron. Możliwe jest także sprowadzenie innych urządzeń adaptacyjnych.